Ecologie

Thema's

Naast de thematische behandeling op deze pagina komen onderwerpen gerelateerd aan ecologie op verschillende plekken op deze site terug:

lagenbenadering, netwerklaag - goenstructuur

Ecologie/stedelijk groen speelt een belangrijke rol in de voorbeelden:

Van achtertuin tot groenstructuur

Dit thema gaat over groen in en nabij de stad. Het betreft dus groen dat dagelijks door mensen beleefd en gebruikt wordt [1]. De kwaliteit van de dagelijkse leefomgeving is sterk afhankelijk van de kwaliteit en kwantiteit van dit groen (in de straat, groenstroken, speelweiden, parken, stadsrandgroen, etc.). Het is dan ook een positieve vestigingsfactor voor bedrijven en bewoners en draagt bij aan de identiteit van een gebied en wordt benut in branding van gebieden (de “groenste” gemeente van Nederland). Groen als onderdeel van een ecologische structuur zorgt voor voldoende leefruimte voor planten en dieren waarbij het ook voor de mens aangenaam is om daarin te verblijven. Overigens zonder de ecologische structuur onomkeerbaar te beschadigen.

Introductie

Bij de uitwerking van dit thema ligt het accent op het gebruik en de beleving van groen in de directe woon- en werkomgeving. De verbinding met ecologie, in het bijzonder stadsecologie, komt ook aan de orde. Groen heeft vele functies en er zijn dan ook vele redenen om voor een goede groene en ecologische structuur te zorgen:

Groen in de (directe) leefomgeving nodigt uit tot activiteit (bewegen) en draagt zo positief bij aan het welzijn (gezondheid).
Groen bindt stoffen (fijn stof, CO2) die een negatieve werking op het milieu hebben.
Groen draagt bij aan verlaging van de temperatuur in de stad (hittestress)
Groen kan bijdrage leveren aan de voedselproductie (stadslandbouw).
Groengebieden zijn belangrijke ontmoetingsplekken in het stedelijk gebied (sociale cohesie).
Groen economische betekenis: kostenbesparing op het gebied van gezondheid, vastgoed in een groene omgeving heeft een hogere waarde, groene recreatie is een bron van inkomsten, een groen imago is positief voor de stad als vestigingsgebied, etc.

De kwaliteit van de natuur en de biodiversiteit is afgelopen decennia achteruit gegaan vooral door vele menselijke ingrepen: verstedelijking, verkleining/versnippering van leefgebieden, uitstoot van stoffen, verstoring van leefgebieden (o.a. geluid), etc. Door grotere en aaneengesloten leefgebieden te creëren kunnen soorten zich herstellen en kunnen andere soorten zich vestigen. Grotere gebieden zijn gevarieerder en beter bestand tegen negatieve milieu-invloeden. De stad hoeft geen barrière te zijn. Door natuur in de stedelijke leefomgeving in te passen wordt die omgeving aangenamer en neemt het aantal dieren en planten toe. Voor mensen in de stad bevordert die het kennisniveau over flora en fauna. Ook groene routes vanuit de stad naar groene gebieden nabij de stad bieden zowel kansen voor leefgebieden van dieren en planten als kwaliteit voor wandelaars en fietsers. Ook biedt dit mogelijkheden om karakteristieken van de streek (o.a. cultuurlandschap) in de woon- en werkomgevingen in te passen.

De ambities gaan over de mate waarin groen multifunctioneel ingezet wordt, de ontwikkeling van de natuurfunctie van het groen en juist voor ruimtelijke ordening belangrijk de mate waarin groenelementen onderdeel zijn van een groter netwerk.

Ambities ecologie

Ambitie	Basis	Comfortabel	Excellent
Samenvatting	Groen dat siert [2]	Groen dat leeft	Groen dat verrijkt
Functies van groen (ecosysteem, beleving, cultuurhistorie, informatie, etc)	Het groen heeft beleving als hoofdfunctie. Deze is bepalend voor inrichting en beheer	Gebouwen hebben groene daken met verschillende functies. Aan het groen op de grond is tevens een ecologische functie toegekend. Het groen is prettig om naar te kijken.	Het groen verrijkt het vestigingsklimaat van de stad doordat het verschillende functies tegelijkertijd (multifunctioneel) heeft.
Groenelementen en netwerken	Er zijn losse groenelementen, zoals straatbomen, buurtgroen en parken; De norm van 75 vierkante meter groen er inwoner wordt gehaald	Incidenteel zijn groene elementen verbonden tot groene zones met fiets- en wandelpaden.	De diverse groenelementen zijn met elkaar verbonden door groene (ecologische) verbindingszones, in combinatie met fiets- en wandelpaden.
Ecologie/ natuur	het accent ligt op gebruiksgroen en de bescherming van reeds aanwezige natuurwaarden. Waar nodig vindt compensatie plaats.	Gebruiksgroen wordt zoveel mogelijk gecombineerd met natuurontwikkeling. Het gebied concurreert met de best practice wat betreft ontwikkeling van natuur in het stedelijk gebied.	Er is een complete en robuuste stedelijk ecologische infrastructuur

Belang van het thema ecologie

Groen heeft vele functies en er zijn dan ook vele redenen om voor een goede groene en ecologische structuur te zorgen:

Groen in de (directe) leefomgeving nodigt uit tot activiteit (bewegen) en draagt zo positief bij aan het welzijn (gezondheid).
Groen bindt stoffen (fijn stof, CO2) die een negatieve werking op het milieu hebben.
Groen draagt bij aan verlaging van de temperatuur in de stad (hittestress)
Groen kan bijdrage leveren aan de voedselproductie (stadslandbouw).
Groengebieden zijn belangrijke ontmoetingsplekken in het stedelijk gebied (sociale cohesie).
Groen economische betekenis: kostenbesparing op het gebied van gezondheid, vastgoed in een groene omgeving heeft een hogere waarde, groene recreatie is een bron van inkomsten, een groen imago is positief voor de stad als vestigingsgebied, etc.

De kwaliteit van de natuur en de biodiversiteit is afgelopen decennia achteruit gegaan vooral door vele menselijke ingrepen: verstedelijking, verkleining/versnippering van leefgebieden, uitstoot van stoffen, verstoring van leefgebieden (o.a. geluid), etc. Door grotere en aaneengesloten leefgebieden te creëren kunnen soorten zich herstellen en kunnen andere soorten zich vestigen. Grotere gebieden zijn gevarieerder en beter bestand tegen negatieve milieu-invloeden. De stad hoeft geen barrière te zijn. Door natuur in de stedelijke leefomgeving in te passen wordt die omgeving aangenamer en neemt het aantal dieren en planten toe. Voor mensen in de stad bevordert die het kennisniveau over flora en fauna. Ook groene routes vanuit de stad naar groene gebieden nabij de stad bieden zowel kansen voor leefgebieden van dieren en planten als kwaliteit voor wandelaars en fietsers. Ook biedt dit mogelijkheden om karakteristieken van de streek (o.a. cultuurlandschap) in de woon- en werkomgevingen in te passen.

De ambities gaan over de mate waarin groen multifunctioneel ingezet wordt, de ontwikkeling van de natuurfunctie van het groen en juist voor ruimtelijke ordening belangrijk de mate waarin groenelementen onderdeel zijn van een groter netwerk.

Vuistregels ecologie

Bouw robuuste ecologische netwerken:
1. Behoud en vergroot groen/blauwe gebieden (“eilanden”)
2. Creëer ecologische verbindingen tussen groen/blauwe gebieden (“corridors”)
3. Zorg voor stepping stones in ecologische verbindingsroutes (“kleine eilanden”);
4. Zorg voor een samenhangen door netwerken te schakelen (“matrices”)
Strategie van de 2 netwerken
Natuurlijke zonering van de toegankelijkheid: op basis van gesteldheid en aard van het gebied bezoekersstromen toelaten
Voorkom versnippering/ zorg voor ontsnippering (bijv. creëer faunapassages (ecoducten, duikers, uittreedplaatsen, vistrappen e.d.) bij grote barrières)
Benut ecologische overgangen voor natuurontwikkeling
Verbindt stadsnatuur met ecologische structuren buiten de stad via groene en blauwe dooraderingen
Benut water als drager van groene verbindingen; combineer groen met blauw
Benut natuurlijke dynamiek van het (rivier)water zoals stroming en getijdenwerking
Benut kwelstromen
Plan natuur met de bodem
Hou de ontstaansgeschiedenis van het landschap leesbaar
Benut kansen om een nieuwe tijdlaag toe te voegen
Ontwikkel een groene structuur in en om de stad; laat dit een geheel zijn (“metropolitaan landschap”)
Creëer een grote randlengte tussen groen en “rood” (bijv. door wiggen en scheggen, vingerstad)
Daar waar je openheid bewaart, landschappelijke beleving gebruiken en accentueren, daar waar je verstedelijkt, zichtlijnen benutten, uitzicht ontwerpen en gebruiken.
Herkenningspunten gericht inzetten en ontwerpen
Sanering van storende bebouwing en landschapselementen
Benut groenstructuren als architectonisch element
Ga zorgvuldig om met de vormgeving van randen
Creëer iconen
Zorg voor samenhang in de afwisseling
Inpassen oude linten en boerderijen
Aaneengesloten bomenstructuur
Maak groen toegankelijk voor recreatie en sport
Bundelen groen en water
benutten groen en blauw (bermen en sloten) langs infrastructuur (wegen, spoorwegen)
Zorg voor groen in de straat (belangrijker dan groen in de buurt)
Gevel- en daktuinen
Gebruik inheemse soorten voor de inrichting van de openbare ruimte
Tegengaan van verharding, gebruik van natuurlijke bodembedekking
Stimuleren en inpassen van stadslandbouw
Gebruik vruchtdragende soorten
Natuurvriendelijke oevers

Dilemma's

Hoge ambities op het gebied van ecologie zijn soms lastig te realiseren of strijdig met andere wensen. Enkele dilemma's:

Verdroging en verzilting hebben effect op soortenrijkdom en –samenstelling. Wat verstandig, meebewegen met klimaatverandering of negatieve effecten van klimaatverandering proberen te compenseren.
Gebruiksgroen en natuur zijn niet altijd te verenigingen. Hoe in drukke gebieden de natuurkwaliteit overeind te houden of zelfs te verbeteren?
Er ligt een accent op groene verbindingen (lijnen). De vraag is of die voor de recreant/stadsbewoner wel zo interessant zijn. De behoefte is mogelijk groter aan parkachtige voorzieningen (vlakken).
In hoogstedelijk gebied is de ondergrond vaak zo zwaar benut dat er nauwelijks nog ruimte is om een boom te laten wortelen.
Ecologie versus landschap. Traditionele landschappen die identiteit verschaffen aan een gebied zijn niet altijd verenigbaar met wensen op het gebied van natuur- en groenontwikkeling.
Conserveren – ontwikkelen; verleden – toekomst; nostalgie – modernisme
Over smaak valt niet te twisten, maar gebiedsontwikkeling gaat juist over smaak- (en belevings)verschillen

Schaalniveaus

Waar straat- en buurtgroen, wijkgroen, stadsparken en grote groengebieden om de stad slim op elkaar afgestemd zijn (en met elkaar verbonden zijn) ontstaat meerwaarde voor de bewoners en gebruikers: zoneringen, routes, diversiteit, etc.

Het landschap(stype) omvat meestal een (veel) groter gebied dan de gebiedsontwikkeling. De ligging van de locatie in het landschap is zeker bij stedelijke uitleg van grote invloed op een veel groter gebied (landschapsstructuren, zichtlijnen, verkavelingspatronen, oriëntatiepunten, etc.)

Ook de ecologische structuur van een gebied maakt onderdeel uit van een groter gebied. De verbinding van schaalniveaus is cruciaal. Bij de locatiekeuze zijn bestaande en te ontwikkelen ecologische structuren een belangrijke voorwaarde. Op inrichtingsniveau van het gebied moet in de uitwerking daadwerkelijk de verbinding gerealiseerd worden en is er in het bijzonder aandacht nodig voor slechten of voorkomen van barrières en het creëren van lijnstructuren.

Haalbaarheid

Mits verstandig wordt omgegaan met de condities, die het bodem- en grondwatersysteem biedt (het juiste groen op de juiste plaats, de juiste natuurdoeltypen op de juiste plaats) hoeft haalbaarheid geen probleem te zijn. Wel is geduld op zijn plaats, omdat het deels gaat om historisch en organisch gegroeide structuren, die voor een verdere kwaliteitssprong tijd nodig hebben om zich te ontwikkelen.

Betaalbaarheid

De middelen voor groenontwikkeling in en nabij woon- of werkgebieden zijn schaars. De planexploitatie moet ruimte bieden. De praktijk laat zien dat groen al snel sneuvelt dan wel op een lager ambitieniveau wordt gesteld. Natuurvriendelijke oevers zijn bijvoorbeeld qua beheerkosten onaantrekkelijk. Anderzijds is groen een voorwaarde voor een hogere vastgoedwaarde (en OZB inkomsten).

Andere verdienmodellen zijn nodig als er een flinke kwaliteitsimpuls wordt nagestreefd. Denk aan parallel met landschapsveilig waarbij particulieren en bedrijven investeren in het beheer van het (stads)landschap. Mogelijk is er ook een andere verhouding nodig tussen grondexploitatie en beheerexploitatie.

Bruikbare instrumenten

Ecotypebenadering: afstemming van natuur op bodem met als belangrijke indicatoren vochtgehalte en voedselrijkdom
FEBO (financieel economisch beleidsondersteund) – methodiek over reële geldstromen die te herleiden zijn tot de kwaliteit van het groen.
TEEB-stad (‘The Economics of Ecosystems and Biodiversity’): aanpak in drie stappen (redeneren, rekenen en verdienen) om de waarde van natuur en water te operationaliseren
Landschapsveiling
Digitale Atlas Natuurlijk Kapitaal (DANK): informatie over het functioneren van ecosystemen. Uitvoering door Min. IenM (nog te verschijnen in de loop van 2014)
Matrix ruimtelijke kwaliteit
Beeldkwaliteitsplannen
Gebiedsanalyse (met lagenbenadering)
Cultuurhistorische waarderingskaarten
Beeldenbank
Belevingsonderzoek

Onderlinge versterking

Multifunctionele betekenis van groen: beleving, recreatie, zuivering/binding van stoffen, gebruik, vestigingsfactor, bescherming tegen hitte, etc.
Toevoeging van eigentijdse iconen/stijlen

[1] Het thema gezond en veilig gaat nader in op gezondheidsaspecten gerelateerd aan groen met in het bijzonder de aandacht voor bewegen.
[2] Geïnspireerd door Waterplan Den Haag 2010-2015

Terug naar boven ▲

Ecologie

Discussie: Ecologie

Wijzig: Ecologie