Klimaatbestendig

Thema's

Naast de thematische behandeling op deze pagina komen onderwerpen gerelateerd aan klimaatbestendigheid op verschillende plekken op deze site terug:

Klimaatbestendig speelt een belangrijke rol in:

Voorbereid op verandering

Bij duurzame gebiedsontwikkeling streven we naar een toekomstbestendige ontwikkeling. Dit betekent dat we bij de ontwikkeling van gebieden rekening houden met de toekomstige effecten van klimaatverandering.

Introductie

De belangrijkste directe effecten die verwacht worden als gevolg van de verandering van het klimaat zijn:

Hogere temperaturen,
Hogere zeespiegel,
Meer afvoer van water via de grote rivieren
Droge periodes met watertekort en lage rivierstanden.

Dit leidt weer tot een aantal indirecte effecten zoals:

Toename van verzilting
Verandering in biodiversiteit
Hoge temperaturen in de binnensteden en groeiende gezondheidsrisico’s
Problemen door hoge windsnelheden, mogelijk vaker voorkomen van windhozen

De directe en indirecte effecten kunnen we grofweg onderverdelen in veiligheidsproblemen en overlast. Het voorkomen van overstromingen als gevolg van hoog water in rivieren en op zee en het veilig stellen van zoetwatervoorraden vallen onder veiligheid. Onder overlast valt overvloedige neerslag, warmte, verzilting etc.. Het thema klimaatbestendig gaat over de vraag hoe we bij een duurzame gebiedsontwikkeling met deze effecten om moeten gaan. De uitdaging is om dit op zo’n manier te doen, dat de maatregelen in het kader van klimaatbestendigheid ook bijdragen aan de integrale gebiedskwaliteit

Scenario's

Een lastig punt bij een klimaatbestendige ontwikkeling is de onzekerheid in de aard en mate van klimaatverandering. Er is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar de effecten van klimaatverandering. Hierbij zijn door het KNMI (KNMI ’06 scenario) 4 scenario’s doorgerekend. De effecten waar naar gekeken is zijn onder andere pieken in temperatuur, gemiddelde temperatuur en pieken in neerslag. Hoewel de scenario’s voor het grootste deel dezelfde tendens aangeven zijn de verschillen tussen de scenario’s aanzienlijk. Hiermee zijn ook de onzekerheden over toename van neerslag en temperatuur groot. Deze onzekerheden vormen een extra uitdaging voor een duurzame ruimtelijke ordening. Wij hebben bij het hoogstge ambitieniveau gekozen voor een ambitie waarbij het slechts denkbare scenario uitkomt. In dat geval is er zeker sprake van een toekomstbestendige ontwikkeling.

* Voor een uitleg van de scenario's kijk hier.

Ambities

Ambitie	Basis	Comfortabel	Excellent
Uitgangspunt*	Gemiddeld scenario	Slechtste scenario	slechtste scenario geen afwenteling
Waterveiligheid	Wij beschermen bewoners en gebruikers in het gebied tegen overstromingen	Wij beschermen bewoners en gebruikers in het gebied tegen overstromingen	Wij beschermen bewoners en gebruikers in het gebied tegen overstromingen Maatregelen die hiervoor genomen worden zijn een verrijking voor het gebied.
Wateroverlast	Wij zorgen dat wateroverlast niet tot schade leidt	Wij zorgen dat de effecten van klimaatverandering niet tot wateroverlast leiden	Wij zorgen dat de effecten van klimaatverandering niet tot wateroverlast leiden Oplossingen hiervoor vinden we binnen het gebied en zijn een verrijking voor het gebied
Hittestress	Er zijn voldoende koele plekken	De temperatuur in het gebied is niet hoger dan de temperatuur in het buitengebied.	De temperatuur in het gebied is niet hoger dan de temperatuur in het buitengebied Maatregelen die hiervoor nodig zijn, zijn een verrijking voor het gebied
Veilig stellen zoet water	Wij zorgen voor voldoende zoet water in het stedelijk gebied	Wij zorgen voor voldoende zoet water in het stedelijk gebied Oplossingen hiervoor vinden we binnen het gebied	Wij zorgen voor voldoende zoet water in het stedelijk gebied Oplossingen hiervoor vinden we binnen het gebied Oplossingen zijn een verrijking voor het gebied
Tegengaan verzilting			We gaan zo om met verzilting dat dit een verrijking is voor het gebied zonder dat anderen (binnen of buiten het gebied) hier last van hebben.

Vuistregels

Veel principes uit de andere thema’s (o.a. energie, bodem, water, ecologie) zijn hier van toepassing. Begrippen als veerkracht, robuustheid en flexibiliteit spelen een belangrijke rol. Hieronder volgen de belangrijkste principes uit andere thema’s aangevuld met enkele principes specifiek voor klimaatbestendig ontwikkelen.

Generiek:

Adaptatiestrategie/(”ladder”): schade voorkomen, schade beperkt houden, schade accepteren en herstellen, opnieuw inrichten.
Maak voorzieningen voor klimaataanpassing multifunctioneel

Van structuurniveau (boven) naar gebiedsniveau (onder)

Voorkomen wateroverlast:

Zorg voor natuurlijke klimaatbuffers
Niet bouwen in kwetsbare gebieden
Gebruik hoogteverschillen
Zorg voor flexibiliteit om in te kunnen spelen op minder gunstige scenario’s
Integraal ophogen
Watertoets
Gesloten watersysteem
Vertraagd afvoeren regenwater
Afkoppelen verhardoppervlak en infiltratie
Waterbestendig bouwen

Voorkomen oververhitting

Grote groenstructuren rondom de stad, vooral bos
Principes voor koel bouwen in stedenbouwkundige visie (schaduw, doorwaaien, warmtewerend, meer ruimte voor groen en water, etc.)
Aandacht voor parken, bij voorkeur veel kleinere parken i.p.v. één groot park, parken met zo min mogelijk verharding
Optimaliseer dichtheid en oriëntatie van bebouwing
Groen integreren met andere functies (bijv. bomen en parkeren)
Bomenrijen in straten
Groen daken en gevels (vooral de zuidgevel)
Principes voor koel bouwen op gebouwniveau (groene daken, overstekken, etc.)
Verhogen reflectie zonnestraling
Thermische eigenschappen materialen

Dilemma's

Het is soms alstig om ambities voor een klimaatbestendige ontwikkeling gerealiseerd te krijgen. Belangrijke dilemma's zijn:

Grootste dilemma is waarschijnlijk de onzekerheid over de effecten van klimaatverandering. Dit maakt het lastig partijen rondom dit thema met elkaar te verbinden en gezamenlijk oplossingen te financieren.
Vanuit een duurzame ruimtelijke ontwikkeling is het wenselijk stedelijke functies zoveel mogelijk bij bestaande stedelijke voorzieningen en infrastructuur te situeren. Dit zijn vanuit een klimaatbestendig perspectief niet altijd de meest wenselijke locaties.
Binnenstedelijke verdichting kan op gespannen voet staan met een klimaatbestendige ontwikkeling. Afhankelijk van het type ontwikkeling en de keuzes die gemaakt worden kan de hoeveelheid verhard oppervlak toenemen terwijl de hoeveelheid water en groen afneemt. Op andere locaties (bijvoorbeeld) bedrijventerreinen) kan herontwikkeling of transformatie juist mogelijkheden bieden om de hoeveelheid verharding te verminderen juist in combinatie met intensivering van het ruimtegebruik.

Schaalniveau

Op elk schaalniveau moeten we keuzes maken voor een klimaatbestendige ontwikkeling. Omdat de effecten van klimaatverandering voor een groot deel raken aan onze waterhuishouding hebben de belangrijkste keuzes in eerste instantie ook te maken met het watersysteem. De locatiekeuze is hierbij een belangrijke keuze op het hoge schaalniveau, bijvoorbeeld functies op de juiste plek vanuit waterveiligheid, verdroging of verzilting. Binnen de locatie is deze keuze opnieuw belangrijk.

Op het laagste schaalniveau gaat het om slim inrichten en ontwerpen. Hoe kunnen we optimaal gebruik maken van het regenwater zonder overlast, hoe zorgen we voor voldoende schaduw, hoe voorkomen we oververhitting en welke vegetatie past bij een veranderend klimaat.

Keuzes op voor het verbeteren van de waterveiligheid (bijv. peilverhoging IJsselmeer, afsluiten of openen van zeearmen) worden op nationaal niveau genomen. Bij ruimtelijke ontwikkelingen dienen we rekening te houden met deze keuzes. Enerzijds volgend door de locatiekeuze en het ruimtelijk programma af te stemmen op besluiten over waterveiligheid. Anderzijds dienend door ingrepen ten behoeve van de waterveiligheid niet onmogelijk, ingewikkeld of extra duur te maken.
Houdt bij de locatiekeuze rekening met toekomstige effecten van klimaatverandering. Zorg ervoor dat functies op de juiste plek komen, vermijd voor stedelijke functies bijvoorbeeld overstromingsgevoelige gebieden. Dit kan strijdig zijn met de wensen vanuit andere thema’s zoals mobiliteit. Zorg dat er een bewuste keuze wordt gemaakt waarbij de consequenties van de keuze op de korte en lange termijn meegewogen worden.
Bij het indelen van locaties speelt wederom de vraag wat de juiste plek is voor de verschillende functies. Het accent verschuift hier van waterveiligheid naar het voorkomen van overlast. Speciale aandacht is nodig voor water en groenstructuren.
Ontwerp en bouw slim zodat (onzekere) effecten van klimaatverandering niet tot achteruitgang van de kwaliteit van het gebied leiden. Compenseer op dit niveau eventuele mindere kwaliteiten van de locatie (ophoging, drijvende woningen etc.). Bedenk vooral hoe klimaatbestendig bouwen een bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van het gebied als geheel.

Haalbaarheid

Er zijn geen grote technische belemmeringen die de klimaatbestendige ontwikkeling van gebieden in de weg zou kunnen staan. Beperkingen liggen in de beschikbare ruimte voor groen, water en optimale positionering van functies.

Betaalbaarheid

Kosten:

Ruimte. Een klimaatbestendige ontwikkeling kan meer ruimte vragen voor waterberging, groen, waterafvoer, waterkerende voorzieningen etc.
Aangepast bouwen, meer materiaal, andere (duurdere) technologie
Beheer (bemaling, monitoring etc.)

Baten:

Geen toekomstige economische schade als gevolg van extreme weersomstandigheden (regen, hitte)
Mogelijk korting op verzekeringspremie, vanwege minder kans op schade als gevolg van wateroverlast
Meer kwaliteit in gebied (door water, groen en koelte) en daardoor hogere opbrengst voor vastgoed

Slimme financiering

Een klimaatbestendige ontwikkeling is niet alleen voor nieuwe bewoners en gebruikers gewenst maar ook voor partijen die verantwoordelijk zijn voor het beheer van een gebied (gemeente en waterschap) en die opdraaien voor de kosten als gevolg van schade (gezondheid of economisch) door klimaatverandering. Gedurende het proces kan gekeken worden of er een ontwikkeling mogelijk is die op de lange termijn voor alle partijen voordeel oplevert. Als dat zo is wordt het voor alle partijen aantrekkelijk om mee te financieren in een klimaatbestendige ontwikkeling.

Bruikbare instrumenten

Watertoets om waterveiligheid te garanderen
VNG Klimaatscan (voor borging klimaatbeleid in organisatie)
Klimaatmodule DPL
Klimaatwijzer
Stappenplan waterrobuust bouwen: een drietrapsbenadering om tot geschikte maatregelen te komen om een specifiek stedelijk gebied waterrobuust te maken.
(Provinciale) klimaat(effect)atlas of KNMI-klimaatatlas
Maatregelenmix Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructiurering (bevat 155 maatregelen)

Onderlinge versterking

Het thema klimaatbestendig heeft veel gemeen met de thema’s groen, water en energie. Het is noodzakelijk om bij de ontwikkeling van gebieden deze thema’s met elkaar te verbinden en te onderzoeken hoe een klimaatbestendige ontwikkeling ongemerkt plaats kan vinden door te werken aan een mooie en aantrekkelijke groen en waterstructuur.

Bij het tegengaan van verzilting ligt een relatie met de thema’s ondergrond en water. Zoute kwel vanuit de ondergrond dient een punt van aandacht te zijn bij ingrepen in de ondergrond en het watersysteem.

Terug naar boven ▲

Klimaatbestendig

Discussie: Klimaatbestendig

Wijzig: Klimaatbestendig