Gradiënten

Mogelijk ook relevant binnen deze site zijn de onderliggende denkramen Relatietheorie en het Globaal Ecologisch Model.

Basis van diversiteit

Gradiënten zijn geleidelijke overgangen tussen twee uitersten. In het landschap zijn gradiënten de meest gevarieerde milieus. Er komen de meest soorten planten en dieren voor en ook de meest verschillende landschappelijke verschijningsvormen.

Gradiënten zijn bronnen van diversiteit, de 'informatiefunctie' (zie Globaal ecologisch model) van het natuurlijk milieu is er zeer hoog. Dat geldt voor natuurlijke aspecten zoals nat/droog, hoog/laag, open/ begroeid, voedselarm/voedselrijk en zand/klei. Dat geldt ook voor 'cultuurgradienten' zoals overgangen tussen intensief/extensief agrarische gebruik of tussen stedelijk/landelijk gebied. Gradiënten zijn daarom gebieden met een bijzondere ruimtelijke kwaliteit.

Gradiënten zijn kwetsbaar

Stabiele gradiënten tussen twee uitersten komen niet zo gemakkelijk tot stand. Alleen als de 'zwakste' van de twee uitersten de dominante partij is. Dat klinkt paradoxaal en is het ook. Zo ontstaan gradiënten wanneer een groot natuurgebied (rust) ligt naast een klein beweid of bebouwd gebied (drukte). De omgekeerde verhouding in afmeting leidt tot instabiele en/of scherpe grenzen. In het onderstaande schema (Pieter Schoevers, 1980) wordt weergegeven hoe de stabiele gradiënten tussen dorps/stadelijk enerzijds en landelijk/natuurlijk anderzijds in de loop der eeuwen verdween en plaats maakte voor scherpe verschuivende grensgebieden.

schema gradientontwikkeling

bodemgradienten

Mede door de sterke focus op ecologische verbindingen (EHS) is er in het beleid relatief weinig aandacht voor gradiënten. Toch is Nederland vooral een gradiëntenland. Nergens in Europa vind je zo veel verschillende overgangen tussen bodemtypen en watersystemen als in ons land. Daarop is een grote diversiteit aan ecosystemen gebaseerd. Onze bijdrage aan biodiversiteit vraagt om juist die gradiëntsituaties goed te beheren. De relatietheorie kan daarbij praktische richtlijnen geven.

Breder ruimtelijk perspectief van gradiënten

Achter het ecologische gradiëntenverhaal zit nog een meer algemene ruimtelijk principe. Ook tussen verschillende vormen van ruimtegebruik (stad/land, land/water, druk/rustig) kunnen geleidelijke overgangen ontstaan, met een rijke variatie aan milieutypen. Het vraagt bijzondere aandacht om dergelijke overgangssituaties duurzaam te ontwikkelen.

Geschiedenis

Al in de Tweede Nota over de ruimtelijke ordening (1966) zijn de belangrijkste gradiënten aangegeven als indicatie voor de plekken met de meest bijzondere en waardevolle natuur.

legenda gradienten 2e nota

Gradiëntenkaart Tweede Nota RO (1966), gemaakt door Dr Chris van Leeuwen.

De potentie van land/watergradiënten dringt inmiddels langzaam door in de ruimtelijke planning. Onderstaand een voorbeeld van de ontwikkeling van de gradiënt land/water in historische en futuristisch perspectief.

gradienten aqua

Bron: Peter Dauvellier AQUAPLANNING, in: Stedebouw en Ruimtelijke Ordening 1998 / 5

Terug naar boven ▲

Gradiënten

Discussie: Gradiënten

Wijzig: Gradiënten