Water als basis

Water stuurt ruimtegebruik

Water als basis voor ruimtelijke keuzen betekent open staan voor het gebruik van hydrologische ordeningsprincipes als grondslag voor die ruimtelijke keuzen. Dit vraagt om een betere benutting van kansen die waterstromen bieden voor structurering van het ruimtegebruik. Dit is te organiseren door in de planontwikkeling de combinatie van drie centrale hydrologische ordeningsprincipes toe te passen:

De stroomgebiedsbenadering

Deze is er op gericht om per gebied functies of activiteiten met verenigbare omgevingseisen te krijgen. Dit wordt uitgewerkt door functieaccenten per deelgebied te leggen. Deze benadering kan het best worden gebruikt voor een evenwichtige lange termijn perspectief voor het gehele plangebied.
De positioneringsbenadering

Deze is gericht op een zodanige onderlinge situering van onderscheiden functies of activiteiten binnen een watersysteem dat ze elkaar zo min mogelijk negatief beïnvloeden. Zo worden functies, die hoge eisen stellen aan de waterkwaliteit, bovenstrooms van vervuilende functies gesitueerd. Een ander voorbeeld is dat situering van kwetsbare functies in kwelgebieden eisen kan stellen aan het grondgebruik in infiltratiegebieden. Deze benadering leent zich meer voor een geleiding van veranderend grondgebruik naar de juiste plaatsen binnen het plangebied (middellange termijn).
De bufferbenadering

Deze wordt toegepast om functies of activiteiten met niet verenigbare omgevingseisen naast elkaar te laten bestaan. Een voorbeeld is de hydrologische buffering van natuurgebieden. Met deze benadering kunnen bestaande spanningen op korte termijn worden opgelost. De benadering is het best geschikt voor de oplossing van (lokale) spanningen tussen functies op relatief korte termijn.

Landschapstypen

Verschillende landschapstypen bieden daarmee samenhangende kansen en aandachtspunten voor water.

In ruimtelijk beleid ligt het accent op ontwikkeling van de grondgebonden landbouw.

Aandachtspunten:

Zoute kwel, verzilting oppervlaktewater.
Gebiedsvreemd water met gevolgen voor natuur.
Zoetwatervoorziening glastuinbouw en fruitteelt.
Tuinbouw en bestrijdingsmiddelen.
IJsselmeer als bron voor de watervoorziening.
Water schoon bij verlaten gebied.

Beleid gericht op herstel van de natuur.

Aandachtspunten:

De zoetwaterbel onder de duinen.
De zoute kwelstroom en de mogelijke toename daarvan door zeespiegelrijzing.
De grondwaterrelaties tussen binnenduinrand en de achterliggende polders.
De invloed van de infiltratie van Rijnwater.
Diepinfiltratie toepassen.
Verontreiniging vanuit de bollenteelt.

Voor een groot deel van de veenweidegebieden ligt het accent op de combinaties van landbouw, natuur en andere functies en behoud van het open karakter van het landschap ( zie ook Veenweidegebieden).

Aandachtspunten:

Mineralisatie veen.
Daling maaiveld
Gering bergend vermogen.
Zoute kwel in de droogmakerijen.
Doorspoelbeheer.
Gevolgen aanvoer gebiedsvreemd water.

Biesbosch en uiterwaarden met een accent op natuur(ontwikkeling), overig divers beeld.

Aandachtspunten:

De vervuilde dynamische rivieren.
De diepe kwelstromen vanuit de aangrenzende hoger gelegen zandgronden.
De ondiepe kwelstromen vanuit de rivieren.
Meer natuurlijke dynamiek in de uiterwaarden.
Oeverinfiltratie voor drinkwatervoorziening.

Een gevarieerd patroon in de voorgestane ruimtelijke ontwikkelingen.

Aandachtspunten:

Herstel en beheer van de diepe grondwatersystemen.
Natuur beekdalen en hogere gronden.
Op veel plekken hoge interne belasting met meststoffen en bestrijdingsmiddelen.
Door 'vergietkarakter' veel rechtstreekse onderlinge beïnvloeding tussen de functies.
Waterwinning naar gebieden met diepe kwel.

Accent op de benutting van bijzondere gebiedskwaliteiten.

Aandachtspunten:

Door kalkondergrond komt mest snel in grond- en oppervlaktewater.
Stijging grondwaterstand door afbouw mijnbouw levert problemen op wegens verontreinigen die in de mijnen zijn achtergebleven.
Erosie van de bodem.

Geschiedenis

Begin jaren negentig kwam er nadrukkelijke aandacht voor de verschillende landschaptypen en de daarmee samenhangende kansen en aandachtspunten voor water. Belangrijke studies in die periode zoals Multiplex (1990) en "Plannen met stromen" (1995) vragen aandacht voor:

herstel van de diepe kwelstromen;
langer vasthouden van het gebiedseigen water;
beperking van de aanvoer van gebiedsvreemd water;
schoon grondgebruik in de infiltratiegebieden;
benutten van de bijzondere potenties van de kwelgebieden;
emissiereductie land- en tuinbouw;
aandacht voor de stofstromen die via het oppervlakte water worden getransporteerd;
bodemdaling in Laag Nederland;

De kennisontwikkeling zou gericht moeten worden op de lange termijneffecten van de verontreiniging van het grondwater, de verzilting en op de mogelijkheden voor de vergroting van het zelfreinigend vermogen.

De ruimteclaims voor water medio jaren negentig hebben geholpen om de waterproblematiek op de beleidsagenda te krijgen. In diverse rapporten, zoals 'Ruimtelijke Ordening op Waterbasis' (1996) is gepleit voor een verschuiving van de defensieve strategie (tegen het water) naar een offensieve strategie. Vernatting en een sterker op water gebaseerde inrichting. Dit betekent vergroting van het waterbergend vermogen, meer mogelijkheden voor een flexibel beheer van het water en nieuwe kansen voor diverse vormen van grondgebruik:

natuurontwikkeling,
oever- en waterrecreatie,
wonen aan het water,
waterberging,
drinkwaterwinning.

Ook worden kansen gezien om de belevingswaarde van gebieden te verbeteren. In de discussies bij de voorbereiding van de Vijfde Nota (2000) speelde de inschatting van de benodigde extra ruimte voor water een belangrijke rol. Met het accent op 'meebewegen met water' werden grote oppervlakten geraamd. Zo werd ingeschat dat tot 2050 90.000 ha nodig is voor de veiligheid tegen overstromen, 25.000 ha voor uitbreiding van regionale wateren door wateroverlast, terwijl voor een groot deel van het landelijk gebied (375.000 ha) inrichtingsmaatregelen werden voorzien in combinatie met ruimtelijke aanpassingen van de landbouw. Met deze benadering kwam ruimte voor water met stip op de beleidsagenda.

In recentere publicaties komen dergelijke ruimteclaims niet meer voor. Redenen zijn het trage tempo waarmee ruimte voor water – met name in de regionale watersystemen– tot stand komt en het feit dat het overgrote deel van “ruimte voor water” niet als (monofunctioneel) open water tot stand zal komen, maar als functiecombinatie met landbouw en natuur.
Meer recent agendeert het Deltaprogramma klimaatadaptatie als principe bij de landschapsbenadering.

Terug naar boven ▲

Water als basis

Discussie: Water als basis

Wijzig: Water als basis