Cyclisch proces

Rondjes lopen

Kwaliteit benoemen is een begin, het actief ontwikkelen en ontwerpen van kwaliteit is iets heel anders. Tijdens het lange proces van structuurvisies en gebiedsplannen wordt het estafettestokje een aantal keren overgedragen: van onderzoekers naar ontwerpers, naar bestuurders, naar ontwikkelaars, naar beheerders en gebruikers. Vaak zet men in de beginfase – terecht – hoog in. Maar gaandeweg erodeert de ambitie en gaat alle aandacht uit naar het proces, de juridische en de technische problemen en de financiën. Wanneer de uitvoering start, zijn de oorspronkelijke initiatiefnemers en ontwerpers vaak al uit beeld verdwenen. Om dit te ondervangen wordt het gehele proces al in de beginfase in beeld gebracht. Bij de eerste ‘strevingen’ wordt ook gekeken naar het realiteitsgehalte en naar beheeraspecten. In latere fasen wordt teruggekeken naar het begin: zitten we nog steeds op het goede kwaliteitsspoor? Welke nieuwe ambities zijn toegevoegd? Kwaliteitsgroei vraagt om een cyclisch proces.

cyclisch proces 1 cyclisch proces 2 herhalen

In elke fase worden diverse “rondjes” gelopen om te ontdekken of en hoe het beoogde resultaat is te bereiken. De initiatieffase verkent globaal wat er in een gebied mogelijk is. Private partijen vanuit een commerciële blik, publieke partijen vanuit de vraag of er een kwaliteit is te realiseren, die past in beleidsvisies en coalitieprogramma’s/-akkoorden en maatschappelijke organisaties vanuit hun doelstellingen. Bewoners kijken naar kansen en bedreigingen voor hun toekomstig woongenot en ondernemers in het gebied nemen het perspectief van hun toekomstige bedrijfsvoering (werk en inkomsten) als uitgangspunt.

Vooral de haalbaarheidsfase (plannen/planontwikkeling) kent een sterk cyclisch karakter van “trail and error” gericht op een optimaal evenwicht tussen enerzijds de gebiedsambities uit het programma van eisen en anderzijds de sluitende businesscase en een haalbaar realisatieplan. Het is niet voor niets dat de haalbaarheidsfase in de praktijk een onderscheid kent in een definitiefase, die uiteindelijk leidt tot een programma van eisen, een voorlopig ontwerp (VO), een definitief ontwerp (DO) met een sluitende businesscase en een realisatieplan.

Steeds is sprake van vooruitkijken en terugkoppelen (rondjes blijven lopen). De ontwerpfase kijkt vooruit of een sluitende businesscase is te maken, wat voor kansen en problemen realisatie op kan leveren en vooral wat de betekenis van het ontwerp is in de gebruik- en beheerfase. Gaat het gebied er daadwerkelijk in kwaliteit op vooruit, waar zitten nog vraagtekens, wat betekent dit voor kosten van beheer, bij wie komen die terecht, welke ontwikkelingsmogelijkheden blijven open, etc.? Antwoorden op deze vragen en vele andere vragen zijn input voor aanpassing en detaillering van het ontwerp. Soms lijkt het onmogelijk om aan de randvoorwaarden uit het programma van eisen te voldoen. Dit kan leiden tot een creatieve zoektocht naar andere oplossingen of tot een bewuste bijstelling van het programma.

Zie kwaliteitsgereedschap voor hulpmiddelen bij het doorlopen van dit proces.

Tips

Neem langere termijn als horizon
Praat over kwaliteiten op de langere termijn. Problemen van morgen komen vanzelf. Praten over kwaliteiten heeft een depolariserend effect. De discussie wordt gericht op wat mensen motiveert en ontroert, niet op wat ze ontmoedigt en ergert.

Betrek belanghebbenden vanaf het begin bij het denken
Nodig vanaf het begin bij het denken en discussiëren personen uit van alle groepen belanghebbenden (de 4 b’s: boeren, bewoners, beheerders, bezoekers). Vraag hen mee te doen als stem uit en niet stem van de belangengroep. Deelnemers moeten vrij zijn hun eigen visie te geven, zonder hun achtergrond te hoeven verloochenen.

Organiseer kwaliteitsexcursies
Belanghebbenden laten anderen zien wat ze bedoelen met de door hen gewaardeerde kwaliteiten. Dat kan zowel in het eigen gebied als een voorbeeld elders zijn.

Interpreteer de matrix naar eigen inzicht
Gebruik de matrix als inspiratiebron en kader voor het formuleren van ideeën en strevingen. Breng de verschillende onderdelen van de matrix tot leven door voorbeelden uit de eigen omgeving.

Ontwikkel een inhoudelijke agenda
Door ideeën en strevingen samen te voegen tot thema’s ontstaat een eerste, voorlopige inhoudelijke agenda voor planvorming. Gebruik deze agenda om bestaande programma’s en plannen te toetsen.

Maak niet te grote sprongen
Ruimtelijke kwaliteit is alleen duurzaam als het steunt op bewuste keuzen in een voorgaande fase. Visievorming duurt soms lang, zeker als het om nieuwe ideeën gaat. Door te snel van vage kwaliteitsdoelen te springen naar concrete uitvoeringsprojecten gaan vaak onderliggende strevingen verloren. Haalbaarheidsoverwegingen en sectorale doelen krijgen dan te snel de overhand in het denken.

Doorloop alle vier de fasen ten minste drie keer
Loop eerste een snel ‘rondje’ als denkoefening, met ideeën en beelden. Daarna komt de papieren ronde, met tekeningen, berekeningen en nota’s. Ten slotte komt de echte, materiële ronde, waarin beslissingen onherroepelijk zijn en de spa de grond in gaat.

Denk in alle fasen aan meervoudig ruimtegebruik
Voorbeelden:

programmafase: intensivering, harmonisering (dubbeldoelen)
visiefase: functiecombinaties, nieuwe, integrale ruimtelijke concepten.
projectfase: verticaal bouwen/stapelen van functies, dubbelfinancieren van projecten (rood-voor-groen etc), meer partijen bij uitvoering betrekken, fuseren van belangen (draagvlakverbreding)
gebruiksfase: diversiteit gebruiksvormen vergroten, verlenging gebruiksduur

Neem tijd voor kwaliteit
Werken aan de ruimtelijke kwaliteit van de toekomst kan letterlijk en figuurlijk niet op een achternamiddag plaatsvinden, maar vraagt om voldoende tijd, rust en een goed doordachte organisatie.

Laat supervisors kwaliteit op de voet volgen
Het proces van planning en uitvoering is lang en er kan veel mis gaan onderweg. Naast een vaak al aanwezige supervisor voor vormgevingszaken, kan ook worden gedacht aan supervisors die duurzaamheid en cultuurhistorie gedurende het gehele proces in de gaten houden.

Terug naar boven ▲

Cyclisch proces

Discussie: Cyclisch proces

Wijzig: Cyclisch proces